Hệ sinh thái là gì? Khái niệm, cấu trúc và vai trò của HST

Hệ sinh thái là gì? Là một hệ thống bao gồm các quần thể sinh sống và phát triển cùng nhau trong quần xã. Hệ sinh thái giữ một vai trò vô cùng quan trọng đối với đời sống xã hội hiện nay. Để hiểu rõ hơn, quý bạn đọc hãy tham khảo các thông tin có trong bài viết dưới đây của mayruaxemini.vn

Hệ sinh thái là gì? Thế nào là hệ sinh thái?

Có rất nhiều khái niệm về hệ sinh thái. Hệ sinh thái là hệ thống quần thể bao gồm cả sinh vật có sự sống và không có sự sống cùng tồn tại, phát triển trong một môi trường được gọi là quần xã. Những quần thể này luôn có tác động qua lại với các nhân tố vô sinh của môi trường, tạo nên một hệ sinh thái hoàn chỉnh và ổn định.

Khái niệm hệ sinh thái còn được hiểu là một phức hợp thống nhất của quần xã sinh vật với môi trường vật lý xung quanh, có sự tương tác giữa các sinh vật với nhau, giữa sinh vật với môi trường thông qua chu trình vật chất và dòng năng lượng.

Ví dụ về hệ sinh thái: Trong một khu rừng có rất nhiều cây lớn nhỏ khác nhau, cây lớn đóng vai trò là bảo vệ các cây nhỏ và động vật sống ở trong rừng. Động vật ăn thực vật hoặc ăn thịt nhiều loài động vật khác. Các sinh vật trong rừng sẽ phụ thuộc lẫn nhau, tác động với môi trường sống, tạo thành hệ sinh thái tự nhiên.

Bài viết tham khảo: Điệp từ là gì? Khái niệm, tác dụng và ví dụ của điệp từ

Giới hạn hệ sinh thái là gì?

Là khả năng chịu đựng của sinh vật đối với một nhân tố sinh thái nhất định ở trong môi trường. Qua đó sinh vật mới có thể tồn tại, phát triển một cách ổn định theo thời gian. Mỗi một loài sinh vật đều có các giới hạn sinh thái khác nhau.

Trong giới hạn sinh thái có điểm giới hạn trên (max), điểm giới hạn dưới (min), khoảng cực thuận (khoảng thuận lợi) và khoảng chống chịu. Nếu vượt qua các điểm giới hạn này, sinh vật sẽ chết.

Ví dụ: Loại cá rô phi có giới hạn sinh thái từ 5.6 – 42 độ C. Nhiệt độ 5.6 được gọi là giới hạn dưới, 42 độ C là giới hạn trên. Nhiệt độ thuận lợi để cá rô phi thuận lợi phát triển là từ 20 – 35 độ C.

Cân bằng hệ sinh thái là gì?

Cân bằng hệ sinh thái hay cân bằng sinh thái là trạng thái ổn định tự nhiên của hệ sinh thái, hướng tới sự thích nghi cao nhất của các loài đối với điều kiện sống. Trong hệ sinh thái, vật chất luân chuyển từ các thành phần này sang thành phần khác. Trong điều kiện bình thường, sự tương quan giữa các thành phần hệ sinh thái tự nhiên đó là sự cân bằng.

Hệ sinh thái càng ổn định, đa dạng thì trạng thái cân bằng luôn ổn định. Bởi vậy, các hệ sinh thái tự nhiên luôn có đặc điểm là có nhiều loài, mỗi loài lại là thức ăn của nhiều loài khác nhau.

Bảo vệ hệ sinh thái là gì?

Bảo vệ hệ sinh thái là các biện pháp được đưa ra để hạn chế sự suy giảm hệ sinh thái, cải thiện sự phát triển của hệ sinh thái, duy trì môi trường sống lý tưởng để các loài sinh vật cùng nhau phát triển. Vấn đề bảo vệ hệ sinh thái nhận được sự quan tâm của nhiều cấp chính quyền khác nhau, trở thành vấn đề nóng luôn được đề cập tới trong nhiều diễn đàn nhất là khi Trái Đất nóng lên, biến đổi khí hậu toàn cầu.

Đa dạng hệ sinh thái là gì?

Đa dạng hệ sinh thái là tất cả mọi sinh vật, quần xã sinh vật và mọi sự biến đổi trong từng hệ sinh thái. Đa dạng hệ sinh thái thường được đánh giá qua sự đa dạng của các loài thành viên. Có thể bao gồm việc đánh giá độ phong phú tương đối của các loài cũng như các kiểu dạng của loài.

Phân loại hệ sinh thái

Hệ sinh thái được chia làm 2 loại đó là:

Hệ sinh thái tự nhiên

Hệ sinh thái tự nhiên là một hệ mở, mọi loài trong hệ sinh thái đều có sự tương tác với nhau, không có sự can thiệp của con người. Được chia làm 2 loại:

• Hệ sinh thái tự nhiên phụ thuộc hoàn toàn vào năng lượng mặt trời.
• Hệ sinh thái tự nhiên mà hệ thống nhận năng lượng từ mặt trời và các nguồn năng lượng khác.

Đặc trưng của hệ sinh thái tự nhiên đó là khả năng tự lập và cân bằng. Dù vậy, khả năng thiết lập trạng thái cân bằng mới của hệ sinh thái còn có hạn. Nếu như một phần nào đó của hệ sinh thái bị tác động quá mạnh sẽ tốn rất nhiều thời gian để phục hồi.

Hệ sinh thái nhân tạo

Hệ sinh thái nhân tạo là một hệ kín, được tạo ra từ bàn tay con người và chỉ có thể tồn tại với sự tham gia của loài người. Hệ sinh thái nhân tạo có sự đa dạng về kích cỡ, cấu trúc như đồng ruộng, hồ chứa nước,…Hệ sinh thái này cũng được chia làm 3 loại:

• Hệ sinh thái đô thị
• Hệ sinh thái công nghiệp 
• Hệ sinh thái nông nghiệp 

Các thành phần của hệ sinh thái

Thành phần, cấu trúc hệ sinh thái bao gồm thành phần vô sinh và thành phần hữu sinh, cụ thể:

Thành phần vô sinh của hệ sinh thái

Bao gồm:

• Các chất vô cơ như nước, oxy, dioxit cacbon, photpho,…
• Các thành phần hữu cơ bao gồm: gluxit, vitamin, hoocmon,….
• Các yếu tố khí hậu như ánh sáng, nhiệt độ, khí áp, độ ẩm,…

Thành phần hữu sinh của hệ sinh thái

• Sinh vật sản xuất: Là các loài sinh vật có khả năng quang hợp và hóa tổng hợp tạo nên nguồn thức ăn cho mình, nuôi sống các loài sinh vật dị dưỡng.
• Sinh vật tiêu thụ: Gồm có các loài động vật ăn thực vật
• Sinh vật phân hủy: Bao gồm các vi sinh vật sống dựa vào sự phân hủy các chất hữu cơ có sẵn, tham gia vào quá trình phân giải vật chất, trả lại cho môi trường những chất ban đầu.

Những đặc trưng của hệ sinh thái

Vòng tuần hoàn vật chất

Trong một hệ sinh thái, vật chất đi từ môi trường ngoài vào cơ thể các sinh vật rồi từ sinh vật này sang sinh vật khác dựa theo chuỗi thức ăn. Tiếp đó, lại từ các sinh vật phân hủy thành các chất vô cơ đi ra môi trường (Còn được biết đến với tên gọi là vòng tuần hoàn sinh – địa – hóa). Có rất nhiều chu trình được xây dựng như chu trình nước, carbon, photpho,…

Dòng năng lượng

Nguồn năng lượng cung cấp cho hệ sinh thái từ bức xạ Mặt Trời. Năng lượng này khi đến được Trái Đất chỉ còn khoảng 50% đi vào hệ sinh thái, số còn lại sẽ chuyển thành nhiệt năng. Sinh vật sản xuất (thực vật) chỉ sử dụng khoảng 1% tổng năng lượng tiếp nhận để chuyển sang dạng hóa năng dự trữ thành chất hữu cơ nhờ quá trình quang hợp. Khi động – thực vật chết, phần năng lượng dưới dạng hữu cơ ở cơ thể chúng sẽ được vi sinh vật phân hủy sử dụng, 90% thất thoát dạng nhiệt.

Sự tiến hóa của hệ sinh thái

Theo thời gian, hệ sinh thái sẽ có quá trình phát sinh và phát triển để đạt được trạng thái ổn định, lâu dài. Quá trình này được gọi là sự diễn thế sinh thái. Nếu không có những tác động ngẫu nhiên thì diễn thế sinh thái là quá trình định hướng và có thể dự báo được.

Vai trò của hệ sinh thái trong đời sống

Hệ sinh thái giữ một vai trò quan trọng đối với đời sống con người, phải kể đến như:

• Ngăn ngừa, giảm nhẹ các thảm họa thiên tai. Cụ thể, hệ sinh thái rừng sẽ giúp giữ gìn tài nguyên đất, làm giảm hiện tượng xói mòn, sạt lở đất đá,…
• Khắc phục được hậu quả của biến đổi khí hậu. 
• Hệ sinh thái rừng giữ vai trò “chủ chốt” trong việc hấp thụ khí thải, mang tới bầu không khí trong lành. Tuy nhiên việc khai thác quá mức đang làm cạn kiệt tài nguyên rừng khiến cho hệ sinh thái suy giảm.
• Cung cấp nguồn lương thực và thực phẩm dồi dào. 

Nguyên nhân làm suy giảm, mất cân bằng hệ sinh thái

• S.ă.n b.ắ.n và đ.á.n.h bắt quá mức; săn bắt các loài động – thực vật quý hiếm làm suy giảm nhanh số lượng cá thể và một số loài nhất định.
• Chặt phá rừng tự nhiên lấy gỗ, lấy đất canh tác để xây dựng các công trình đô thị, khu công nghiệp,…làm mất nơi cư trú của các động – thực vật.
• Đưa vào môi trường tự nhiên quá nhiều loại chất thải làm mất cân bằng hệ sinh thái, gây ô nhiễm môi trường; Trái Đất nóng lên, biến đổi khí hậu toàn cầu.
• Các hoạt động xây dựng, phát triển hệ thống hạ tầng ngăn cản chu trình tuần hoàn tự nhiên như xây nhà máy thủy điện, phá rừng đầu nguồn,….
• Trong công nghiệp, đưa vào hệ sinh thái tự nhiên các chất nhân tạo khiến cho sinh vật không có khả năng phân hủy. Trong nông nghiệp, việc lai tạo đưa vào từ nhiên các loài sinh vật mới làm thay đổi, mất cân bằng hệ sinh thái.

Làm sao để cải thiện hệ sinh thái?

Có rất nhiều biện pháp được đưa ra để cải thiện hệ sinh thái, cân bằng hệ sinh thái phải kể đến như:

• Xây dựng kế hoạch khai thác hợp lý, bảo vệ nguồn tài nguyên rừng.
• Xây dựng các khu bảo tồn thiên nhiên, vườn quốc gia để nuôi dưỡng, bảo tồn các loài động thực vật quý hiếm.
• Xử lý hệ thống nước thải sinh hoạt, nước thải công nghiệp trước khi đổ xả ra ao, hồ, sông, suối,….

• Bảo vệ rừng ngập mặn.
• Hạn chế sử dụng các loại phân bón hóa học, thuốc trừ sâu làm ảnh hưởng tới hệ sinh thái nước.
• Đẩy mạnh tuyên truyền để nâng cao ý thức, tinh thần trách nhiệm của người dân.
• …

Bài viết tham khảo: International Baccalaureate là gì? Học IB ở đâu?

Với các nội dung thông tin có trong bài viết “Hệ sinh thái là gì? Khái niệm, cấu trúc và vai trò của HST” hy vọng sẽ giúp ích bạn. Mỗi cá nhân, tổ chức hãy cùng chung tay bảo vệ hệ sinh thái để đảm bảo sự đa dạng của cá thể loài, hạn chế được tình trạng biến đổi khí hậu, hiệu ứng nhà kính, Trái Đất nóng lên.